Opinia Zespołu Ochrony Zabytków

Szczegóły: OPINIE; opublikowano 06 listopad 2024

Opinia Zespołu Ochrony Zabytków – nr 6

Kraków, 25 października 2024 r.

Opinia nr ZOZ –6

Zespołu ds. Ochrony Zabytków
przy Radzie Małopolskiej Okręgowej Izby Architektów RP

Zagadnienie: Zabytek - dostępność dla osób ze specjalnymi potrzebami.

Czy w związku z robotami budowlanymi projektowanymi przy obiekcie zabytkowym konieczne jest dostosowanie do współczesnych wymagań w zakresie dostępności dla osób ze specjalnymi potrzebami?

Czy dostępność zabytku nie stoi w sprzeczności z ideą jego ochrony?

Zespół ds. Ochrony Zabytków przedstawia swoje stanowisko:

Budynki zabytkowe pełnią ze swej natury także funkcje użytkowe i są obiektami budowlanymi. Podlegają zatem wymaganiom zarówno w odniesieniu do ochrony dziedzictwa kulturowego jak też przepisom budowlanym.
Przepisy ustawy Prawo budowlane oraz ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nie naruszają wzajemnie swoich przepisów.
Konstytucyjne obowiązki i prawa dotyczące ochrony zabytków oraz opieki państwa nad osobami niepełnosprawnymi nie stanowią idei dających się bezwzględnie spełnić wobec ich obiektywnej sprzeczności celów w aspekcie dostępności do konkretnych, zabytkowych obiektów budowlanych.
Prawo budowlane wymaga zapewnienia podczas projektowania niezbędnych warunków do korzystania z obiektów przez osoby niepełnosprawne. Zapewnienie pełnej dostępności
w budynku powinno być celem realizowanym w miarę możliwości i nigdy kosztem zabytku.

Roboty budowlane (budowa, przebudowa, remont, montaż lub rozbiórka) projektowane przy obiekcie zabytkowym nie mogą wprowadzać ograniczeń dostępności dla potrzeb osób ze specjalnymi potrzebami. Nie oznacza to jednak bezwzględnej konieczności zwiększania dostępności dla niepełnosprawnych do nie objętych robotami pozostałych części budynku.

UZASADNIENIE

Opracowanie: arch. Małgorzata Włodarczyk

Podstawa opracowania – akty prawne:

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz.U. 2003 r. nr 162 poz. 1568; Dz. U. z 2022 r. poz.840).
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 sierpnia 2018 r.
w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków (Dz.U. 2018 r. poz.1609).
Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz.U. z dnia
2 marca 2022 r., poz.503, 1846 i 2185 oraz z 2023r. poz. 553; tekst jednolity: Dz.U. z 2023 r.,
977 ).
Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023 r., poz. 1688).
Ustawa o rewitalizacji z 9 października 2015 r. (Dz.U. 2016 r., poz. 1777).
Ustawa prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz.U. z 2021 r., poz.2351, z 2022 r ,. poz. 88).
Ustawa o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz.U. z 2020 r.,
1062, z 2022 r., poz. 975, 1079, ).
Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz.U. z 2012 r., poz. 1169 oraz z 2018 r. poz. 1217).

I. Zabytek i zespół zabytkowy.

Poruszane zagadnienie dostępności dotyczy zabytku nieruchomego lub zespołu zabytkowego, tak indywidualnego jak i obszarowego. Zgodnie z definicją zapisaną w Ustawie o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (u.o.z.o.z.) jest nim: "nieruchomość (...), części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową".

Samo odniesienie do dostępności jest zagadnieniem szerokim i dotyczy osób z różnego typu niepełnosprawnościami i konieczności pokonywania przez nie barier wynikających z materialnego kształtu obiektu. Największą bolączką jest niedoskonałość polskiego prawodawstwa w tym zakresie,
w szczególności związanego z procesem budowlanym, ponieważ w prawie budowlanym i w warunkach technicznych jakim powinny podlegać budynki i ich usytuowanie nie uwzględnione są uwarunkowania wynikające z objęcia obiektu lub zespołu ochroną lub opieką konserwatorską. Stosowane wymagania nie traktują w sposób odrębny specyfiki obiektu zabytkowego.

II. Uwarunkowania prawne.

Przytoczone poniżej akty prawne dotyczą zagadnień związanych z zabytkami lub zespołami zabytkowymi, które mogą podlegać pełnej lub częściowej adaptacji i dostosowaniu do współczesnych uwarunkowań prawnych oraz nowych funkcji. Odnoszą się do obiektów wpisanych do rejestru zabytków, ujętych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (m.p.z.p.), jak i tych chronionych pozostałymi środkami ochrony zapisanymi w u.o.z.o.z. W zakresie zewnętrza i wnętrza obiektów zabytkowych, w kontekście ich adaptacji dla osób ze szczególnymi potrzebami (w innych unormowaniach stosowane jest również pojęcie „z niepełnosprawnościami”). Proces niwelowania barier w adaptacji zabytku i poszukiwania sposobów na likwidację ograniczeń architektonicznych związany może być również z wieloaspektowością niepełnosprawności, a nie tylko z jej ruchowym, motorycznym wymiarem. Dotyczy także uwarunkowań wynikających z wieku.

Ustawa o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (u.z.d.o.s.p.).

W art.2 i art.6 zapisano:

„bariera” oznacza przeszkodę lub ograniczenie architektoniczne (...), które uniemożliwia lub utrudnia osobom ze szczególnymi potrzebami udział w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami;
„dostępność” to dostępność architektoniczna (...) będąca wynikiem uwzględnienia uniwersalnego projektowania albo zastosowania racjonalnego usprawnienia;
„osoba ze szczególnymi potrzebami” oznacza osobę, która (...) musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami;
„uniwersalne projektowanie” to uniwersalne projektowanie, o którym mowa w art. 2 Konwencji
o prawach osób niepełnosprawnych;
„racjonalne usprawnienie” to racjonalne usprawnienie, o którym mowa w art.2 Konwencji, stosowane w szczególności w celu spełnienia minimalnych wymagań, o których mowa w art.6 ustawy.

Zgodnie z treścią ustawy odnosi się ona do podmiotów publicznych (art.3-5 i art.1 ust.1) i jak wynika
z treści art.4 ust.1 i 2 podmiot publiczny zapewnia dostępność przez stosowanie uniwersalnego projektowania lub racjonalnych usprawnień oraz podejmuje działania w celu:

uwzględnienia potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami w planowanej lub prowadzonej działalności;
usuwania istniejących barier oraz zapobieganiu ich powstawaniu.

We wspomnianym art.6 opisane są minimalne wymagania służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, które obejmują w zakresie architektury i jej dostępności, m.in.:

zapewnienie wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków;
instalację urządzeń lub zastosowanie środków technicznych i rozwiązań architektonicznych
w budynku, które umożliwiają dostęp do wszystkich pomieszczeń, z wyłączeniem pomieszczeń technicznych;
zapewnienie osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości ewakuacji lub ich ratowania w inny sposób.

W obiekcie zabytkowym lub w przestrzeni zabytkowej nie zawsze jednak możliwe jest spełnienie powyższych warunków. Obecnie obowiązujące przepisy nie uwzględniają odrębności zabytków nieruchomych indywidualnych i obszarowych. Ma wtedy zastosowanie art.7 ust.1: " W indywidualnym przypadku, jeżeli podmiot publiczny nie jest w stanie, w szczególności ze względów technicznych lub prawnych, zapewnić dostępności osobie ze szczególnymi potrzebami (…) podmiot ten jest obowiązany zapewnić takiej osobie dostęp alternatywny".

Pojęcie „dostęp alternatywny” wyjaśnia zapis art.7 ust.2. Polega on w szczególności na:

zapewnieniu osobie ze szczególnymi potrzebami wsparcia innej osoby lub
zapewnieniu wsparcia technicznego osobie ze szczególnymi potrzebami, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii lub
wprowadzeniu takiej organizacji podmiotu publicznego, która umożliwi realizację potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w niezbędnym zakresie dla tych osób.

W przypadku braku możliwości zapewnienia osobie ze szczególnymi potrzebami dostępności cyfrowej zastosowanie mają przepisy ustawy o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, które w szczególności polegają na zapewnieniu komunikacji elektronicznej lub języka migowego, o czym mówi art.6 pkt.2) i 3) oraz art.7 ust.3. Zapewnienie dostępności przez innych uczestników określają przepisy odrębne, powszechnie obowiązujące.

Ustawa prawo budowlane (u.p.b.).

Ustawa prawo budowlane w sposób nie dość przejrzysty odnosi się do zabytków i zespołów zabytkowych. Istnieje też niespójność nazewnictwa: osoby niepełnosprawne w u.p.b. i osoby ze szczególnymi potrzebami w ustawie u.z.d.o.s.p.

Zgodnie z zapisami art.5 ust.1 pkt.4) i pkt.7) u.p.b. obiekt budowlany, jako całość oraz jego poszczególne części, wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy projektować
i budować (to także odbudowa, rozbudowa, nadbudowa obiektu budowlanego; art.3 pkt.6)) w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, zapewniając przy tym m.in.:

niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w tym osoby starsze;
ochronę obiektów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów objętych ochroną konserwatorską.

Jednocześnie obiekt budowlany już istniejący, w tym w myśl tego zapisu - zabytkowy, należy użytkować zgodnie z jego przeznaczeniem, utrzymywać w należytym stanie technicznym i estetycznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia jego właściwości użytkowych i technicznych zapewniając między innymi wymienione wyżej wymagania. Mamy tu odniesienie zarówno do niepełnosprawności, jak i dostępności zabytku. Ustawa wykazuje tu pewną prawną niespójność w wymaganiu jednocześnie zapewnienia ochrony dziedzictwa i zapewnienia dostępności dla osób niepełnosprawnych (u.p.b.) czyli ze szczególnymi potrzebami (u.z.d.o.s.p.) bez uwzględnienia problematyki obiektu zabytkowego lub obszaru zabytkowego.

W art.7 ust.4 wpisano również zobowiązania właściwych ministrów do uwzględnienia osób ze szczególnymi potrzebami przy określaniu warunków technicznych. Przewidziano równocześnie (art.9 ust.1 w zw. z art.7), że w przypadkach szczególnie uzasadnionych dopuszczalne jest odstępstwo od przepisów techniczno-budowlanych. Odstępstwo nie może powodować w obiektach użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego ograniczenia dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami, po spełnieniu określonych warunków zamiennych czyli dostępu alternatywnego (art.7 ust.4 u.p.b. i art.7 u.z.d.o.s.p.). Zgodę na odstępstwo udziela albo odmawia udzielenia, w drodze postanowienia, organ administracji architektoniczno-budowlanej. Wniosek
o odstępstwo organ kieruje do właściwego ministra. Wniosek taki (art.9 ust.3 pkt.4)) zawiera:
„w przypadku obiektów budowlanych wpisanych do rejestru zabytków lub do gminnej ewidencji zabytków oraz innych obiektów budowlanych usytuowanych na obszarach objętych ochroną konserwatorską – pozytywną opinię wojewódzkiego konserwatora zabytków w zakresie wnioskowanego odstępstwa”.

Przy ocenianiu wniosku o odstępstwo zarówno organ/osoba wnioskująca, jak i wojewódzki konserwator zabytków mogą korzystać z opinii rzeczoznawcy w przedmiotowym zakresie m.in.: Rzeczoznawcy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego lub/i Rzeczoznawcy Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, którzy posiadają ustawowe umocowanie dla wydawania opinii
i opracowywania ekspertyz. Jednocześnie przygotowując wniosek do organu administracji architektoniczno-budowlanej o udzielenie zgody na odstępstwo, celem oceny jego zasadności
i skuteczności, strona może zwrócić się o wydanie opinii lub opracowania ekspertyzy w zakresie dotyczącym zabytków do niezależnego rzeczoznawcy budowlanego w specjalności architektonicznej wpisanego na listę rzeczoznawców Izby Architektów RP i rzeczoznawcy w obszarze ochrony zabytków (dla architektury np. Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków).

Przepisy ustawy nie naruszają ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (art.2 ust.2 pkt.3)), w zakresie obiektów i obszarów wpisanych do rejestru zabytków oraz obiektów i obszarów objętych ochroną konserwatorską na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
W stosunku do obiektów i obszarów wpisanych do wojewódzkiej, a zatem i gminnej ewidencji zabytków .

Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (u.o.z.p.).

Ze zobowiązaniami prawnymi wobec zabytków i zespołów zabytkowych oraz z dostępnością łączy się również prawo miejscowe, jakim jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (m.p.z.p.).
W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uwzględnia się zwłaszcza (art.1 ust.2 pkt.1-2 i 4-5):

wymagania ładu przestrzennego, w tym urbanistyki i architektury;
walory architektoniczne i krajobrazowe;
wymagania ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej;
potrzeby osób ze szczególnymi potrzebami.

Z kolei w ustaleniach planu ogólnego określa się, uwzględniając uwarunkowania rozwoju przestrzennego gminy, w szczególności znajdujące się na obszarze gminy (art.13 b pkt.3 ppkt.j)):„zabytki objęte formami ochrony, o których mowa w ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (…) lub ujęte w wojewódzkiej lub gminnej ewidencji zabytków oraz dobra kultury współczesnej”.

Podobnie w części związanej z m.p.z.p. (art.15 ust.1 w zw. z. art.1 ust.2-4), w której znajduje się zapis mówiący o tym, że w uzasadnieniu należy przedstawić odniesienie się do sposobu realizacji wymogów wynikających z ustawy. Mieści się w tym zarówno ochrona dziedzictwa, jak i dostępność, w szczególności uwzględnienie projektowania uniwersalnego (art.15 ust.1 pkt.2)). Ponadto w m.p.z.p. określa się obowiązkowo zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków, w tym krajobrazów kulturowych oraz dóbr kultury współczesnej. Jednak nie ma już obowiązku określenia wymagań dotyczących zapewnienia dostępności (art.15 ust.2 pkt.4). Również w miejscowych planach rewitalizacji, szczególnej formie planów miejscowych, nie przewiduje się dostosowywania obiektów lub przestrzeni publicznej do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami (art.37 g ust.2).

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (u.o.z.o.z.)

Istotną dla problematyki dostosowywania zabytków i zespołów zabytkowych dla potrzeb osób
z niepełnosprawnościami jest przywołana już ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
W przedmiotowym zakresie wiążą się z tym tematem w szczególności dwa artykuły:

art.25 ust.1, który dotyczy samego zabytku, mówi m.in. w pkt.1), że: „Zagospodarowanie na cele użytkowe zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru wymaga posiadania przez jego właściciela lub posiadacza: 1) dokumentacji konserwatorskiej określającej stan zachowania zabytku i możliwości jego adaptacji, z uwzględnieniem historycznej funkcji i wartości tego zabytku, jak również jego dostosowania dla osób ze szczególnymi potrzebami (…);”

Ogólne zasady dotyczące ochrony i opieki nad zabytkiem oraz zespołem zabytkowym, a które mogą wiązać się z zagadnieniami zapewnienia dostępności, zapisane zostały w art.4 i 5 ustawy. W art.4 jest odwołanie się do podejmowania przez organy administracji publicznej działań mających
w szczególności na celu:

zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków;
udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

Znajdziemy tu również zapis odnoszący się do opieki nad zabytkiem sprawowanej przez jego właściciela lub posiadacza (art.5 pkt.2-4):

prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku;
zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;
korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości.

W pozostałym zakresie, nie objętym przedmiotową ustawą, obowiązują przepisy wynikające z u.p.b.
i u.p.z.p., zgodnie z art.2.ust.1.: "ustawa ta nie narusza w szczególności (…) przepisów o planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przepisów Prawa budowlanego". Zapewnienie dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami czyli osobami z niepełnosprawnościami w obiektach i zespołach zabytkowych, nie będących publicznymi, pozostają w gestii działania administracji architektoniczno-budowlanej oraz urzędów konserwatorskich, w oparciu i w zakresie o zapisy przewidziane w u.o.z.o.z. oraz zawarte z m.p.z.p..

III. Konkluzja.

Ustawodawca przewidział różne formy ochrony zabytków.

Ewidencje prowadzone są w formie zbioru kart adresowych. Wpis do gminnej ewidencji nie jest podstawą do wydania przez organ administracyjno-budowlany pozwolenia na budowę na wykonanie robót budowlanych przy zabytku i do uzgodnień na etapie projektu budowlanego przez właściciela, dysponenta lub jego pełnomocnika. Uzgodnienie odbywa się pomiędzy organami administracji architektoniczno-budowlanej i wojewódzkim konserwatorem zabytków w trybie przewidzianym
w postępowaniu administracyjnym. Jedynie wpis do rejestru zabytków, zabytku lub znajdującego się na obszarze wpisanym do rejestru zabytków wymaga uzyskania pozwolenia konserwatorskiego do uzyskania pozwolenia na budowę. Pozwolenia konserwatorskiego na budowę lub zgłoszenie na wykonywanie robót budowlanych przy zabytku wymagane jest tylko przy zabytku rejestrowym, zgodnie z art. 36 ust.8: „Uzyskanie pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na podjęcie robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru nie zwalnia z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę albo zgłoszenia, w przypadkach określonych przepisami Prawa budowlanego”.

Prawo budowlane i inne ustawy dotyczące ochrony i opieki nad zabytkami nie uwzględniają odmienności i specyfiki inwestycji w substancji zabytkowej i obszarze zabytkowym do realizacji nowych funkcji lub modernizacji w ramach tej samej funkcji, w szczególności w zakresie wymagań dotyczących dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami (z niepełnosprawnościami). Dostępność może być realizowana jednocześnie na wiele sposobów w zależności od rodzaju niepełnosprawności. Nie zawsze musi to być dostępność bezpośrednia i samodzielna dla osoby ze szczególnymi potrzebami. Pokazują to przywołane powyżej artykuły w ustawie o dostępności (u.z.d.o.s.p.) i ustawie prawo budowlane (u.p.b.). Może być to zastosowanie dostępności alternatywnej lub zapewnienia racjonalnego usprawnienia.

Reasumując, mimo braku dosłownej spójności poszczególnych ustaw wydaje się, że można przyjąć, iż wykorzystanie rozwiązań zamiennych (alternatywnych) zaproponowane w projekcie budowlanym
i w nim opisane (w części tekstowej i rysunkowej) wyczerpuje problem dostępności dla osób
z niepełnosprawnościami w zabytku. W tym sposób pokonywania barier, tak jak to przykładowo ma mieć miejsce w projekcie uniwersalnym. Zapewnione zarówno przez podmioty publiczne jak i osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne.

Wybrane referencje:

Publikacje

- Adaszyńska E., 2017:16-18, Projektowanie uniwersalne – dostępność i uczestnictwo dla wszystkich, Uniwersytet Zielonogórski, "Biblioteka Uniwersytecka" Nr 2, Zielona Góra, [http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:EgdcyPYtlWIJ: miesiecznik.uz.zgora.pl/wydawnictwo/miesiecznik02-2017/15.pdf&cd=2&hl=pl&ct=clnk&gl=pl, dostęp: 20.02.2023].

- Rekomendacja UNESCO w sprawie historycznego krajobrazu miejskiego, [w:] Vademecum Konserwatora Zabytków, Międzynarodowe Normy Ochrony Dziedzictwa Kultury, 2015, red. Szmygin B., - 2015, Warszawa. ISBN 978-83-940280-4-6.

Włodarczyk M., Włodarczyk M., 2021, Doktryny konserwatorskie, a Paneuropejska idea Nowego Europejskiego Bauhausu i Europejskiego Zielonego Ładu, [w:] "Protection of Cultural Heritage, Theoretical aspects o heritage" 2021, No 12, p. 46-52. ISBN 978-83-94481-0-3.

- Wysocki Marek, 2017, Tworzenie miasta przyjaznego wszystkim, „Czasopisma PAN” [https://www.czasopisma.pan.pl/dlibra/text?id=about&language=pl; file:///C:/Users/malgo/Downloads/Tworzenie_miasta_ przyjaznego_ wszyst.pdf, dostęp: 20.02.2023]

- "Z:A - Zawód : Architekt", 2021 nr 80, s. 22-42. ISSN 1898-486X.

- Zalasinska K., 2010, Prawna ochrona zabytków nieruchomych w Polsce, Wolters Kluwer Polska, Kraków-Warszawa. ISBN 978-83-2640-642-3.

- Zalesińska K., 2013, Zalecenia dotyczące wdrożenia prawodawstwa UNESCO do polskiego porządku prawnego, Polski Komitet do spraw UNESCO, Warszawa.

- Zeidler K., 2007, Prawo ochrony dziedzictwa, Wolters Kluwer Polska, Kraków-Warszawa. ISBN 978-83-7526-423-4.

Akty prawne

- Karta Podstawowych Praw Unii Europejskiej z 7 czerwca 2016 (Dz.U.UE.C.2016.202.389).

- Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r., (M.P. 1997 r., nr 50 poz. 475).

- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997r. (Dz.U. 1997r., nr 78 poz. 483).

- Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (Dz.U. 2012 r., poz. 1169).

- Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003r. (Dz.U. 2003 r., nr 162 , poz. 1568; Dz.U. z 2022 r. poz.840).

- Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003r. (Dz.U. z dnia 2 marca 2022r., poz.503, 1846 i 2185 oraz z 2023 r., poz. 553; tekst jednolity: Dz.U. z 2023 r., poz. 977 ).

- Ustawa o rewitalizacji z 9 października 2015 r. (Dz.U. 2016 r., poz. 1777).

- Ustawa prawo budowlane z dnia 7 lipca 1994 r. (Dz.U. z 2021 r ., poz. 2351, z 2022 r., poz. 88).

- Ustawa o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz.U. z 2020 r., poz. 1062).

Inne

- Deklaracja Madrycka, [http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/1878, dostęp: 27.12.2021].

- Rezolucja ResAP, 2001, [http://niepelnosprawni.gov.pl/art,54, dostęp: 21.10.2022].

- NextGenerationUE, [https://europa.eu/next-generation-eu/index_pl., dostęp: 27.12.2021].

- Deklaracja z Davos, [https://pap-mediaroom.pl/polityka-i-spoleczenstwo/mkidn-wicepremier-piotr-glinski-z-wizyta-w-davos-komunikat; https://niaiu.pl/wp-content/uploads/2021/09/deklaracja_davos.pdf , dostęp:27.12.2022].

- Europejska Fala Renowacji: IP/20/1835, [https://ec.europa.eu/commission/ presscorner/detail/ pl/qanda_20_1836, dostęp:27.12.2021].

- Europejski Zielony Ład, [https://pl.wikipedia.org/ wiki/ Europejski_ Zielon_%C5 %81ad# search Input, dostęp: 27.12.2021].

- Nowy Europejski Bauhaus, [https://smart.gov.pl/pl/aktualnosci/129-nowy-europejski- bauhaus, dostęp: 27.12.2021].

- Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami, 2021–2030, https://niepelnosprawni.gov. pl/p,170,strategia-na-rzecz-osob-z-niepelnosprawnosciami-2021-2030, dostęp: 21.05.2022].

Przykładowe orzecznictwo .

(Cytaty za NID, dostęp 29.04.2023, https://samorzad.nid.pl/baza_wiedzy/pozwolenia-organow-ochrony-zabytkow-uwagi-ogolne/)

Zgodnie z przeważającym w orzecznictwie sądowoadministracyjnym poglądem rozstrzygnięcia
w sprawach, o których mowa w art. 36 ust. 1 u.o.z.o.z., wydawane są w ramach tzw. uznania administracyjnego (tak m.in.: wyrok NSA z dnia 10 maja 2019 r., sygn. II OSK 1590/17; wyroki WSA
w Warszawie z dnia: 16 kwietnia 2019 r., sygn. VII SA/Wa 2273/18 i z dnia 13 marca 2019 r., sygn. VII SA/Wa 1951/18). Oznacza to, iż przepisy prawa nie określają, w jakich przypadkach konieczne jest wydanie pozwolenia, a w jakich odmowa jego udzielenia, pozostawiając tę kwestię ocenie organu ochrony zabytków. W ramach uznania administracyjnego konserwator zabytków każdy przypadek powinien oceniać indywidualnie, uwzględniając całokształt okoliczności dotyczących danego zabytku
w tym stanu zabytku i sposobu jego aktualnego użytkowania i wykorzystania (wyrok WSA w Warszawie z dnia 5 sierpnia 2014 r., sygn. VII SA/Wa 638/14).

Jednocześnie, jak zauważa WSA w Warszawie w wyroku z dnia 23 października 2019 r. (sygn. VII SA/Wa 501/19): ocena walorów artystycznych, historycznych i naukowych nie daje się uregulować w sposób absolutny poprzez przyjęcie normy ogólnej mającej zastosowanie w niezliczonej liczbie przypadków.
O udzieleniu pozwolenia bądź odmowie takiego rozstrzygnięcia decydować można wyłącznie
w odniesieniu do konkretnych przypadków. Organy konserwatorskie muszą wszakże być świadome tego, że decyzja w zakresie swobodnego uznania nie może być decyzją dowolną ani arbitralną. Wymagane jest bardzo wyraźne wskazanie, dlaczego określone okoliczności przemawiające za decyzją zostały uznane za rozstrzygające, a jednocześnie dlaczego inne okoliczności prowadzące do przeciwnych wniosków nie zostały wzięte pod uwagę. Taka zasada jest źródłem obowiązku szczególnie starannego uzasadnienia decyzji wydawanych na podstawie art. 36 ustawy o ochronie zabytków.

W wyroku z dnia 21 kwietnia 2016 r. (sygn. II OSK 2041/14) Naczelny Sąd Administracyjny przyjął jednak stanowisko odmienne, wskazując, że co prawda stanowisko, że rozstrzygnięcia w sprawach, o których mowa w art. 36 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, są wydawane w ramach uznania administracyjnego, zostało także wyrażone w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (patrz: wyrok NSA z 4.09.2015 r., II OSK 135/14), jednakże Sąd w składzie rozpoznającym przedmiotową skargę kasacyjną opowiada się za poglądem odmiennym. Nie ulega wątpliwości, że podejmując stosowną decyzję, organ ochrony zabytków korzysta z szerokiego luzu decyzyjnego, wynikającego z posłużenia się przez ustawodawcę w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wieloma pojęciami niedookreślonymi i zwrotami szacunkowymi, jednakże nie jest to działanie w ramach uznania administracyjnego, gdyż w obu przypadkach w inny sposób dochodzi do zastosowania w sprawie normy indywidualnej i konkretnej oraz odmiennie kształtuje się sądowa kontrola tych rozstrzygnięć.

Opracowanie:

Dr hab. inż. arch. Małgorzata Włodarczyk, członek MPOIA.

arch. Grzegorz Lechowicz
Koordynator Zespołu Ochrony Zabytków
przy Radzie Małopolskiej Okręgowej IARP

arch. Marek Kaszyński
Przewodniczący Rady Małopolskiej Okręgowej IARP

Niniejszy dokument nie stanowi oficjalnej wykładni przepisów prawa i nie może być stosowany jako podstawa prawna do rozstrzygnięć w indywidualnych sprawach. Opinie i propozycje zawarte w stanowiskach Małopolskiej Okręgowej Izby Architektów RP należy traktować jako materiał pomocniczy.

Opinia Zespołu Ochrony Zabytków – nr 6